Eş'arî Makâlât Geleneğinde İmâmiyye Algısı

Abstract

Mezhepler Tarihi araştırmaları, diğer hiçbir bilim dalıyla kıyaslanamayacak düzeyde insan etkisine açık araştırmalardır. Zira bir mezhepler tarihi müellifinin herhangi bir mezhebe yönelik algısı, onu tasnifinden onun hakkında vereceği bilgilerin niceliği ve niteliğine kadar araştırmasının bütün sürecini etkileyebilecek bir özelliğe sahiptir. Klasik dönem İslam Mezhepleri Tarihine ait eserler, bunların örnekleriyle doludur. Diğer taraftan bu eserler, üretildiği dönemin sosyo-politik ve kültürel şartlarının etkisini de bünyesinde taşırlar. Bu bağlamda Eş'arî makâlât yazarlarının İmâmiyye algısı, Şia karşıtı literatür ve doğrudan Şia‟yı hedef alan çok sayıda hadis tarafından etkilenmiştir. Bunun yanında onun yaşayan en büyük öteki olarak varlığını devam ettirmesi, bu algıda etkili olmuştur. Özellikle de yakından hissedilen İsmâiliyye tehlikesi, onların algılarını etkileyen temel faktörlerden bir tanesidir. Bu etki, Eş'arî âlimler tarafından İmâmiyye hakkında verilen bilgilerde net bir şekilde görülebilmektedir. İmâmiyye algısı, onun isimlendirilmesine, alt kollarının tasnifine, onlardan nakledilen görüşlere ve kullanılan dile yansımıştır. Bilimsel bir titizlikle eserlerini kaleme alan bazı müellifler, bu etkiyi minimize edebilmiştir. Ancak mezhep taassubunun etkisinde kalan müellifler, daha tarafgir bir tutum takınmış ve onlar hakkında tarihsel gerçekliği bulunmayan bilgiler vermiştir. Gerçi verilen bütün bilgiler gerçek dışı değildir. İmâmî âlimler tarafından savunulan birçok görüş, olduğu gibi nakledilmiştir. Bununla birlikte tarihsel olguyla uyuşmayan çok ciddi tahrifatlar da bulunmaktadır. Örneğin temel meselelerdeki benzerlikler görmezden gelinmiş, tarihsel ve marjinal görüşler ön plana çıkartılmış, bazı görüşler ciddi şekilde tahrif edilmiştir. Bu yüzden bu eserlerin yarattığı İmâmiyye algısı, gerçek ile kurgunun birbirine karıştığı bir algıdır.

Researches of the History of Islamic Sects are open to human affect in a way that cannot be compared with other branches of science. A scholar‟s perception the sects has a feature that could affect the whole process of his research from the classification of the sects to quality and quantity of information about them. Classical period books of the History of Islamic Sects are full of these kinds examples. On the other side these works carry the effects of the socio-political and cultural conditions of the time it was written. In this contextĠmamiyya perception of Ash‟arite heresiographers has been influenced by literature anti-Shia and many hadith taking aim it directly. In addition to maintaining its presence as the greatest living as the other has been effective on this. Especially Ismaelite danger felt closely is one of the major factors affecting their perceptions. This effect can be seen clearly in the information that given by them. The perception of Ġmamiyya is reflected in its name, the classification of the lower arm, the opinions transferred from them and the language used. Some authors who write their works by a scientific meticulous were able to minimize this impact. However, writers under the influence of sectarian bigotry have an attitude more parties. Thus they gave information that has no historical reality about them. Actually all the information given is not unrealistic. Many ideas advocated by the Ġmamiyyah scholars have been transferred as what it really is. However, there are so serious manipulations incompatible with historical phenomenon. For example the similarities in basic subjects have been ignored by these scholars. Besides, a number of historical and marginal views have been brought to the forefront. And also some of the opinions have been falsified seriously. Therefore a perception of imamiyya that has been created by these works is a perception that lies and phantasies intermixed.