Türk Destanlarında Şamanistik Unsurların Tespiti ve Değerlendirilmesi

Abstract

Genel olarak şamanlığın özelde de Türk şamanlığının destanlar başta olmak üzere birçok anlatı türünde yer ettiğini söylemek mümkündür. Şamanlığa ait unsurların Türk destanlarında tespit edilmesi bu destanlara farklı açıdan bakılmasını sağlayacaktır. Ayrıca Türk destanlarının incelenmesi sonucu elde edilecek verilerde destanların şamanlığa ait unsurları bünyelerinde ne derece barındırdıkları ya da başka bir deyişle destanların şamanlıktan ne derece etkilendiklerinin ortaya çıkması Türk Halk Bilimi sahasında bu alanda yapılan ve yapılacak çalışmaları etkileyecek hatta bu konu üzerinde yapılacak yeni çalışmaları teşvik edecektir. Bu nedenle bu çalışmada şamanlığa ait unsurları belirlemek üzere Türk Dünyasına ait on destan seçilmiş ve çalışma kapsamına alınmıştır. Destan seçiminde araştırmalar sonucunda şamanlığa dair unsurları bünyesinde en çok barındıran ve barındırabilecek olanlar seçilmeye özen gösterilmiştir. Şamanlığa ait kaynaklar tarandıktan sonra şamanlıktan destanlara direkt olarak yansıyan veya dolaylı olarak belirtilmiş unsurlar tespit edilmiş ve tespit edilen bu unsurlar çeşitli motifler altında gruplandırılmıştır. Bu anlamda çalışmaya dâhil edilen destanların incelenmesi sonucunda on altı başlık oluşturulmuştur. Çalışmamız oluşturduğumuz başlıklar çerçevesinde şamanlığa dair unsurlar ve bu unsurların destanlardaki örneklerinden müteşekkildir.

Many narrative types has been influenced by Shamanism and Turkish Shamanism; and it is possible to trace Shamanistic patterns in these narratives. Identifying Shamanistic patterns in Turkish epics will deepen our understanding and enable us to see them from different perspectives. Besides, analyzing Turkish epics will reveal that to what extent Turkish epics show Shamanistic features and to what extent Turkish epics had been influenced by Shamanism, which would then affect works in the field of Turkish Folklore and would encourage new studies in the field. For that purpose, ten Turkish epics which were thought to be fruitful in terms of including Shamanistic elements were chosen for the study. After reviewing literature about Shamanism, elements that can be found directly or indirectly in Turkish epics were defined and grouped as patterns. Sixteen patterns were defined and Shamanistic elements in the epics were classified under these patterns.