| dc.description.abstract | İslam düşüncesi, özünü ve ilhamını Kur’an-ı Kerim ve onun davetçisi Hz. Peygamberden alan farklı düşünce sistemlerinin oluşturduğu
muhteşem bir yapıdır. Bu yapıya dil bilimleri, tarih, tefsir, hadis, fıkıh,
kelam ve felsefe gibi birçok disiplin katkı sunmuştur. Bu ilimler farklı
yöntemlerle hareket etseler de bu düşünce geleneği içerisinde hakikati
ve hakikatin en ideal formda ifadesi olan Kuran-ı Kerim’i daha iyi kavrama amacı taşımaktadır. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi olarak bu amaca hizmet eden ve tefsir geleneğinin kudretli âlimlerinden biri olarak görülen Zemahşerî üzerine bir sempozyum yapma
kararı aldık.
Yaşadığı dönemde İslam coğrafyasının önemli bilim ve kültür merkezlerini ziyaret eden; hatta Mekke’de Kâbe’ye komşu olmasından dolayı
‘Cârullah’ lakabıyla anılan, döneminin büyük âlimlerinden dersler alan
Zemahşerî çok boyutlu bir âlim olmasına rağmen İslam dünyasında hak
ettiği takdiri yeteri kadar görememiştir. Biz bu sempozyumda Zemahşerî’yi kıraat, tefsir, kelam, fıkıh ve felsefe gibi alanları da kapsayacak
şekilde bütün yönleriyle ele almayı ve incelemeyi planlamaktayız.
Harizm’de doğan Zemahşerî, Ebûkubeys dağına çıkıp Araplar’a,
“atalarınızın dilini gelin benden öğrenin” diyecek kadar Arap dili ve belagatine sahip bir âlimdir. Bu sebeple de ‘Şeyhü’l Arabiyye’ olarak isimlendirilmiştir. Dil ve dil etrafındaki tartışmalara bu kadar hâkim bir kişi
olmasına rağmen modern dönemde yapılan dil, gramer ve dil felsefesi
ekseninde yapılan tartışmalara neredeyse hiç konu edinilmemiştir.
Hadis, fıkıh ve kelam gibi ilimlere dair geniş bir müktesebata sahip
olan ve felsefi tartışmalara giren Zemahşerî kendisinden sonra yazılan
tefsirlerde mutlaka referans gösterilmiştir. Bu da şüphesiz onun tefsir
ilmindeki otoritesini ve özgünlüğünü göstermektedir. Zemhaşerî aynı
zamanda İslam kelamının ilk rasyonalistleri kabul edilen Mutezile mezhebine mensuptur ve ‘Hâtemü’l Mu‘tezile’ olarak anılmıştır. Kelama dair
eserler de kaleme almıştır. Gerek tefsirinde gerekse kelam ilmine dair
yazdığı eserlerde felsefi tartışmalara da yer vermiştir. Peki, onun yapmış
olduğu dirayet tefsirinin, kelamî ve felsefî tartışmaların bugünki anlamı
nedir? Aklın egemen olduğu günümüz dünyasında Zemahşerî’yi nasıl
anlamak ve yorumlamak gerekir?
Zemahşerî, Mutezilî bir düşünür olmasına rağmen Sünnî ve Şiî
alimler de onu yakından takip etmiştir. Tefsirindeki iddiaları ve kelamî
yaklaşımlarının bir kısmı beğenilmiş ve benimsenmiş olmasına rağmen
bir kısmı da sert eleştirilere tabi tutulmuştur. Bu takdir ve eleştirilerin
değeri ve anlamı nedir?
Tüm bu sorular ve tartışmalar bağlamında İslam düşüncesinin yetiştirdiği bu âlimi bütün yönleriyle gün yüzüne çıkarmak, bahsi geçen
konular etrafında Zemahşerî’yi hem günümüz araştırmacılarının gündemine almak hem de anlamak istiyoruz. | tr |
