The Current Status of Directional Nouns Used in Old Turkic Inscriptions in Yellow Uyghur

The lexicon of inscriptions written in Old Turkic runiform script consists of about a thousand words. This study focuses on comparison of directional nouns in inscriptions with the ones in Yellow-Uyghur. In Old Turkic inscriptions, 15 directional nouns are recognized and 12 of these words exist in Yellow Uyghur. These directional nouns are as follows: beru / beri / ver “to this side”, iç / iş “inside”, kuz “north”, kuzı / kuzu “downwards, below, north” orto / orta / otra / horta “middle”, öndün / undun / ündün “east”, örixk “previous”, tas “exterior, outside”, utur / uttur / otur / oltur “in front of, against; in the middle, within”, üze “above, on high”, yan “side”, yur / yurı / yorı / yöri “south; upward, a high ranking position,”. Among these directional nouns in Yellow Uighur, only the term kuz “north” is used as a word to indicate a direction. In addition, the terms kuzı / kuzu “downwards, below, north” and yur / yurı “south; upwards”, öndün / undun / ündün “east; above” survives in Yellow Uyghur both as directional noun and as cardinal direction terms.

Eski Türklere ait runik alfabe ile yazılmış yazıtların söz varlığı yaklaşık bin küsur kelimeden oluşmaktadır. Bu çalışmada, yazıtların söz varlığının yalnızca bir kısmını oluşturan yer-yön adları üzerinde durulmaktadır. Eski Türk yazıtlarında yer-yön adı ile ilgili 15 sözcük geçmektedir. Bu yer-yön adlarından 12’si Sarı Uygurcada tespit edilmiştir. Söz konusu yer-yön adları şunlardır: beru / beri / ver “buraya, burasına”, iç / iş “iç, içeri”, kuz “kuzey”, kuzı / kuzu “aşağı, alt, kuzey” orto / orta / otra / horta “orta”, öndün / undun / ündün “doğu”, örixk “önceki”, tas “dış, dış yüz”, utur / uttur / otur / oltur “önünde, karşısında; ortasında, içinde”, üze “üstünde, üzerinde”, yan “yan, taraf”, yur / yurı / yorı / yöri “güney; yukarı, yukarıya; üst düzey bir makam, mevki”. Sarı Uygurcada tespit edilen bu yer-yön adlarından yalnızca kuz “kuzey” sözcüğü coğrafi bir yön adı olarak kullanılmaktadır. Buna ek olarak, kuzı / kuzu “aşağı, alt, kuzey”, yur / yurı “güney; yukarı, yukarıya” ve öndün / undun / ündün “doğu; üst, yukarı” sözcükleri hem yer-yön adı hem de coğrafi bir yön adı olarak varlığını sürdürmektedir.