Tecer Dağı (Sivas-Ulaş) kaynaklarının hidrojeolojisi

Abstract

Bu çalışmada, Tecer Dağı (Ulaş-Sivas) ve çevresinin hidrolojik, hidrojeolojik özelliklerinin, su kimyası ve kalitesinin ve Tecer Kireçtaşının karstik özelliklerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında alanın hidrojeoloji haritası hazırlanmış, su noktalarında ölçümler (debi, sıcaklık, pH, elektriksel iletkenlik, toplam çözünmüş katılar) ve su örneklemesi yapılmış ve alınan örneklerin kimyasal analizi yapılmıştır. Arazi ölçümleri ve hava fotoğrafları yardımıyla kırık izleri analiz edilmiştir. Sivas'ın güneydoğusunda bulunan inceleme alanının temelini Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Çataldağ Kireçtaşı oluşturmaktadır. Bu birimin üzerinde sırasıyla Üst Kretase yaşlı Divriği Ofiyolitli Karışığı, Maestrihtiyen-fanesiyen yaşlı kireçtaşlarından oluşan Tecer Formasyonu, Lütesiyen yaşlı Bozbel Formasyonu, Oligosen yaşlı Selimiye Formasyonu, Miyosen yaşlı Karacaören ve Deliktaş Formasyonları, Pliyosen yaşlı Örenlice Formasyonu ve Travertenler, Pliyo-Kuvaterner yaşlı Soğukpınar Formasyonu bulunmaktadır. En genç birim ise Kuvaterner yaşlı alüvyonlardır. Çalışma alanının yıllık ortalama alansal yağışı 500 mm. olarak hesaplanmıştır. Tecer Deresi üzerinde havza çıkışında yer alan 15-259 nolu Tecer akım istasyonunun ortalama aylık akımları 0.135-4.032 m3/s arasındadır. Çalışma alanında bulunan kaynakların Temmuz 2000 dönemi debileri 0.5-398 l/s arasında değişmektedir. Kaynakların çoğunluğu karstik Tecer Kireçtaşından boşalmaktadır. Tecer Kireçtaşı için yağıştan süzülme yüzdesi % 55 olarak bulunmuştur. İnceleme alanındaki kaynakların elektriksel iletkenlik (EC) değerleri 215-2160 $\mu$s/cm arasında, sertlikleri 10-119 Fransız sertlik derecesi (FS) arasında değişmektedir. Kaynakların büyük çoğunluğu sulama suyu açısından; ABD Tuzluluk Laboratuvarı Diyagramında $C_2-S_1$ sınıfında yer almaktadır. Akarsuların EC değerleri 630-886 $\mu$s/cm arasında, sertlikleri 30-45 FS arasında değişmektedir. Aygır ve Ulaş göllerinin EC değeri sırasıyla 884 $\mu$s/cm ve 12160 $\mu$s/cm, sertlikleri 45 FS ve 500 FS' dir. Sulama suyu açısından; genel olarak akarsular ve Aygır Gölü ABD Tuzluluk Laboratuvarı Diyagramında $C_3-S_1$ sınıfında yer almaktadır. Bölgede yer alan Tecer Kireçtaşlarında yüzey drenajı ve süreksizliklerin kontrolünde bir karstlaşma gelişmiştir. Eklem sistemleri ve hava fotoğrafları incelemeleri; kırık izleri, eklem yoğunlaşma zonları ve faylar ile karstlaşmanın yoğunlaştığı zonlar arasında oldukça belirgin uyumluluğun bulunduğunu ortaya koymuştur.

This study aims to determine the hydrological, hydrogeological, water chemistry and quality characteristics of the Tecer Mountain and its vicinity, and karstic features of the Tecer Limestone. Within the scope of the study, hydrogeological map was prepared, field measurements (discharge, temperature, pH, electrical conductivity, total dissolved solids) were made, water samples were taken and water chemistry analyses were carried out. Fractures and joint systems were studied via field measurements and air photographs. The basement rocks of the study area which is situated in southeast of Sivas, consist of Upper Jurassic-Early Cretaceous Çataldağ Limestone. Above this unit are Upper Cretaceous Divriği Ophiolitic Melange, Mestrichtian-Thanetion Tecer Limestone, Lutetian Bozbel Formation , Oligocene Selimiye Formation, Miocene Karacaören and Deliktaş Formations, Pliocene Örenlice Formation and Travertene, Plio-Quaternary Soğukpınar Formation. The youngest unit is alluvium of Quaternary age. The mean annual areal precipitation in the study area was calculated as 500 mm. The mean mounthly discharge of the Tecer River range between 0.135-4.032 m3/sec. The flow rate of the springs in the study area in July 2000 ranges between 0.5-398 I/sec. Most of the springs discharge from the karstic Tecer Limestone. The direct recharge rate of the groundwater in Tecer Limestone was calculated as 55 % of precipitation. The electrical conductivity (EC) and hardness values of the spring waters in the study area range between 25-2160 $\mu$s/cm, and 10-119 FH (French Hardness), respectively. In regard of irrigation water quality, most of the spring waters plot in "$C_2-S_1$" class in U.S. Salinity Laboratory Diagram. EC and hardness values of the rivers range between 630-886 $\mu$s/cm, and 30-45 FH, respectively. EC and hardness values of the Aygır and Ulaş lakes are 884 $\mu$s/cm, 12160 $\mu$s/cm, and 45 FH, 500 FH, respectively. Most of the river waters, and Aygır Lake plot in "$C_3-S_1$ class in U.S. Salinity Laboratory Diagram. Under the control of the surface drainage, joints and faults a deep karstification has developed in Tecer Limestone. Anayses of fracture and joint system, and air photograph studies have revealed that a rather strong correlation is present between the fracture traces, joint concentrated zones, faults and intensively karstified zones.