Arap Gramerinin Kolaylaştırılması Bağlamında Yenilikçilik Hareketleri ve Arapça Öğretimine Etkileri

Abstract

İlk dilciler büyük bir gayret ve samimiyetle çok kısa bir sürede Arap gramerini oluşturmuşlardır. Ancak bu hızlı gelişim bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Zira nahiv ilmi teorik açıdan oluşumunu tam anlamıyla tamamlamadan Arapça öğretimine duyulan ihtiyaçtan ötürü öğretim boyutu ön plana çıkmış ve öğretici gramer ile ilmî gramer birbirine karışmıştır. Nahiv ilmini olumsuz etkileyen bu sorun ancak modern dönemde aşılabilmiştir. Fasih Arapça sevgisinde dengeyi tutturamayan bazı iyi niyetli dilcilerin aşırı tutucu davranışları da nahvin canlılığını yitirmesine ve dilsel gelişime ayak uyduramamasına sebep olmuştur. Bunun yanı sıra hicri üçüncü asırdan itibaren dilcilerin mantık ilminin yönteminden istifade etmede aşırıya kaçmaları da bazı sorunlara sebebiyet vermiştir. Nitekim dilcilerin mantık ilkelerini dil üzerinde hakem tayin etmeleri, çok sayıda üslubu ve dilsel kullanımı reddetmelerine neden olmuştur. Böylece, ilk başta illetler vasıtasıyla dil sistemini aklî delillerle açıklamaya çalışan nahivciler, zamanla illetlerin peşine düşerek nahiv ilmini ihtilaf ve tartışmalara boğmuşlardır. Daha ilk dönemde nahiv öğretimindeki zorlukların farkına varan bazı dilciler, geniş nahiv kitaplarını ihtisar etmiş, kullanılan ağır ve girift dili basitleştirerek pratik anlamda nahvin kolaylaştırılması yönünde çaba harcamışlardır. Ancak sorunun kaynağına inemedikleri için nahiv öğretimindeki zorluklar devam edegelmiştir. Bununla birlikte klasik dönemde teorik açıdan da nahve bazı eleştiriler yöneltilmiştir. Başta İbn Maḍâ olmak üzere Endülüslü âlimler tarafından dile getirilen ve zâhirî mezhebinin etkisini taşıyan bu görüşlerin, modern döneme kadar ilgi görmediği ve nahiv öğretimine de herhangi bir etkisinin olmadığı ifade edilebilir. Modern döneme gelindiğinde ise nahiv ilmi bu kez hem teorik hem de pratik olarak daha kapsamlı reform talepleriyle karşı karşıya kalmıştır. Batı’da eğitim gören bazı dilciler, modern dilbilimleri alanındaki gelişmelerden yararlanarak nahiv öğretiminin kolaylaştırılması yönünde çalışmalara başlamışlardır. Pratik anlamdaki yenilikçi çabalar kısa sürede sonuç vermiş ve nahiv ilmindeki zorluklar önemli ölçüde giderilmiştir. Teorik anlamdaki yenilikçilik hareketi ise beklenen etkiyi gösterememiş ve büyük oranda başarısız olmuştur. Bu hareketin başarısız olmasının sebepleri arasında, modern dilcilerin, güçlü nahiv teorisine karşın sağlam bir alternatif sunamamaları, söz konusu hareketin Batı menşeli olması sebebiyle gelenekçi dilciler tarafından kuşkuyla karşılanması, Kur’ân-ı Kerîm ve temel dinî kaynakların Arapça olmasından dolayı konunun hassas olması vb. hususlar sayılabilir. Arap gramerinin kolaylaştırılmasına yönelik yenilikçilik hareketlerini konu edinen bu araştırmamız giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte araştırmanın konusu, amacı ve metodu belirtilmiş, izlenen yöntem ve kaynak kritiği beyan edilmiştir. Birinci bölümde, nahvin oluşum, olgunlaşma ve gerileme süreçlerine kısaca değinilmiş, yenilikçilik ile ilgili temel kavramlar açıklanmıştır. Ayrıca nahivdeki zorluklara, bu zorlukların ortaya çıkmasına sebep olan hususlara ve nahvin delillerine de kısaca değinilmiştir. İkinci bölümde ise nahvin özüyle ilgili olan ve teorik diye ifade edilebilen yenilikçi görüşler ele alınmıştır. Bu çerçevede nahvin temelini oluşturan veya nahvin temel konularından olan bazı meselelerle ilgili klasik ve yenilikçi görüşler karşılaştırmalı bir şekilde ele alınıp değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde de nahvin sunumuyla ilgili yenilikçi yaklaşımlar ele alınmıştır. Bu kapsamda, klasik dönemde nahiv kitaplarında dil ve üsluptan kaynaklanan sıkıntıların giderilmesine ve telife yönelik yöntem geliştirme çabalarına değinilmiştir. Yine bu bölümde, modern dönemdeki nahiv kolaylaştırma çabaları, tarihî arka plan ve takip edilen yöntemler açısından ele alınmış, bu bağlamda ortaya çıkan görüş ve öneriler, sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmiştir.

First linguists made up Arabic grammar in a very short time with great effort and sincerely. However, this fast development brought some problems together itself. Because before syntax science theoretically completed its occurrence, the teaching aspect of Arabic came to forefront due to need for Arabic teaching and instructive grammar and scientific grammar mixed each other. This problem influencing syntax science was able to be overcome in the modern era, though. The behaviour of some extremely conservative but well intentioned linguists who couldn’t balance in the love of fluent Arabic caused that syntax would lose its vitality and that it would not keep pace with linguistic development. Besides, the fact that the linguists exaggerated using logic science led to some problems from hegira third century. As a result, that the linguists agreed that the logical principles would be judge on language caused that they had to refute a numerous styles and linguistic usages. Therefore, the syntax scientists, who at first tried to explain the language systems with reasonable evidences by means of reasons, by time chasing after the reasons, smothered syntax science into contradictions and discussion. Even during its first period, some linguists becoming aware of the difficulties in syntax teaching shortened their extensive syntax books; and endeavoured to ease syntax in practical terms by simplifying heavy and complex language used in them. However, since they could not retrace the problem, the challenges in teaching continued. In addition, some criticisms were directed to syntax in terms of theory in classical period. Starting with Ibn Madâ, these opinions expressed by Andalusian scholars and conveying the effects of Zâhirî sect did not attract any attention; and can be said to have had no influence on syntax teaching. When it came to the modern period, syntax science faced more comprehensive requests both theoretically and practically this time. Some linguists having had education in western countries started studies to ease syntax teaching utilizing developments in the field of modern linguistics. Innovating efforts in practical sense yielded results in a short time and the difficulties in the science of syntax were eliminated significantly. However, theoretical innovating movement did not show the expected results and failed great deal. Among the reasons why this movement failed, the following issues can be stated that modern linguists could not put forward any alternatives against strong syntax theory and that the before-mentioned movement was met with suspicion due to the fact that it was of Western origin and that the basic sources of religion and Holy Qur’an was Arabic. Our present study whose subject is to search the innovative movements to ease Arabic grammar consists of an introduction and three parts. In the introduction part, the topic of the study, its aim and method have been stated and the method followed and source critiques have been expressed. In the first part, the occurrence of syntax, its maturation and regression processes have briefly been mentioned; and fundamental concepts related to innovation have been explained. In addition to these, the difficulties in syntax and the reasons having caused these difficulties to emerge and the evidences of syntax have been referred to. In the second part, innovative opinions which can be expressed as theoretical and related to the essence of syntax have been handled. Within this framework, classical and innovative opinions about some issues which are of the main topics of syntax and which make the bases of it have been comparatively handled and evaluated. In the third part, innovative approaches about presentation of syntax have been discussed. Within this context, eliminating the difficulties stemming from language and style in syntax books of classical period and the method development efforts to copyright have been mentioned. Again in this part, the efforts to ease syntax in the modern period have been discussed in terms of historical background and methods followed; so, the opinions and suggestions revealed in this respect have been evaluated together.