Karamanoğulları Medreselerine Tarihsel bir yaklaşım: Ermenek Tol, Karaman Hatuniye / Melek Hatun ve Niğde Ak Medreseleri

Abstract

Karamanoğulları Beyliği, Anadolu’da 14-15. yüzyıllarda varlık gösteren Anadolu Beylikleri içinde önce Ermenek, Karaman ve Konya, daha sonra tüm Orta Anadolu Bölgesi ile Akdeniz’deki bazı yerleşimlere yayılan geniş coğrafyaya sahiptir. Anadolu Beylikleri arasında en uzun hüküm süren Karamanoğulları’nın siyasi yaşamı Selçuklu, İlhanlı ve özellikle Osmanlı Beyliği ile yapılan mücadelelerle geçmiştir. Karamanoğulları’nın yerleşim merkezlerinde imar faaliyetlerinin çokluğu ve çeşitliliği dikkati çeker. Özellikle inşa edilen mimari yapıtlar aracılığı ile beyliğin kuruluş, gelişme ve dağılma süreçleri izlenir. Karamanoğulları’nın eğitimi önceledikleri, çok sayıda anıtsal medrese yaptırmalarından anlaşılmaktadır. Bu yapılara Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/Melek Hatun ve Niğde Ak medreselerini örnek verebiliriz. Ermenek Tol ve Niğde Ak medreseleri dönemin beyleri, Karaman Hatuniye ise sultan eşi/ailesi tarafından yaptırılmıştır. Medreseler kitabe, vakfiye, bani, sanatçı, plan, mimari ögeler, malzeme- teknik ve süsleme anlayışları ile öne çıkar. Örneklerden Hatuniye Medresesi’nin tarihsel verileri Osmanlı, taç kapı süslemeleri ise İlhanlı yapıları ile kesişir. Orta Çağ Türk sanatının en anıtsal örneği Niğde Ak Medrese’nin ön cephe tasarımı ve bezemeleri Osmanlı yapıları ile örtüşür. Karamanoğulları medreselerinde ön cephe-taç kapı oran ilişkisi değişerek yeni uygulamalar ortaya çıkar. Medrese taç kapılarında daralma ve uzama, bir başka deyişle yükseklik etkisi artırılmıştır. 14-15. yüzyıllarda inşa edilen medreselerin yaygınlığı dönemin eğitim ve kültürel yaşamına katkı sunar. Karamanoğulları’nın anıtsal medreseleri de eğitim politikası içinde önem taşır.

Being one of the Anatolian emirates of the 14-15th centuries, Karamanids ruled a wide landscape from Ermenek, Karaman and Konya and then the whole middle Anatolia and some settlements in Mediterranean region. The political life of Karamanids, which ruled the longest among the Anatolian emirates, was full of conflicts with Seljuks, Ilkhanids and Ottoman Emirate. In the settlements that belong to Karamanoğulları, the vastness and variety of construction activity is outstanding. It is possible to find traces of the early, middle, and final times of Karamanids Emirate by following the architectural designs. It is possible to understand that Karamanids Emirate prioritized education from the plenitude of monumental medresses that they constructed. Examples of such monumental medresses are Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/Melek Hatun and Niğde Ak. The medresses of Ermenek Tol and Niğde Ak were constructed by the sultan of the day, and Karaman Hatuniye was constructed by the sultan’s wife/family. The Medresses are outstanding with their inscriptions, endowments, patrons, plans, architectural elements, materials techniques, and decorative approaches. The historical data from Hatuniye Medresse coincide with that of Ottoman, while portal decorations match with Ilkhanids buildings. The frontal design and decorations of Niğde Ak Medresse, the most peculiar example of Medieval Turkish art, share very similar properties with that of Ottoman buildings. The varying proportions of the front face and portal attest to the existence of new artistic implementations. In the portals of medresses, there are expansions, which means that the importance of height was accentuated. The plentitude of the medresses of the 14th and 15th centuries contributed to the educational and cultural life of the time period. The monumental medresses of Karamanids Emirates assume significance for education policy.