Yapı açısından cümle sorunu

Abstract

Cümle terimi dil bilgisi çalışmalarında 'yargı' kavramı etrafında 'çekimli eylemle kullanılan sözcük veya sözcük öbeği dizisi' olması ve bir duygu, düşünce, hüküm vb. ifade etmesi' özellikleri esas alınarak tanımlanmaktadır. Cümlenin 'yargı' esaslı bu tanımı, cümle için doğru bir bakış açısını yansıtmamaktadır; çünkü, bir sözcük veya sözcük öbeği de cümle içinde yerine göre bir yargı ifade edebilir. Bir dizgeye cümle dememizi sağlayan en temel kavram 'yüklem'dir. Dolayısıyla, “Cümle, bir yüklem ile ona bağlı en az bir tamamlayıcıdan oluşan ve bir oluş, kılış ile durum bildiren söz dizim biçiminin adıdır.” şeklinde tanımlandığında 'yapı bakımından cümle' konusunda bizi doğruya götürebilecek başka bir açıdan bakmamız mümkün olabilecektir. Yüklem etrafında tamamlayıcı cümle öğelerinin eklenmesiyle oluşturulan cümle, eğer başka bir yüklemin yapısal öğesi olmuyorsa iki yüklemli dizgeyi bir cümle saymak doğru olmaz; zira, her iki dizgenin de öğe çözümlemesi ayrı ayrı yapılır. Bir kılış, oluş veya durum bir yüklem etrafında ifade edildikten sonra başka bir cümleyle birbirini takip eden zaman çizgisi doğrultusunda sıralama bağlaçları veya noktalama işaretleriyle sıralanarak ya da bir cümle başka bir cümleyle bağlama edatları vasıtasıyla ilişkilendirilerek yan yana dizilebilir. Anlamca birbirinin tamamlayıcısı olmasına rağmen yapısal açıdan bakıldığında ayrı birer cümle olan bu dizgeleri bir birleşik cümle saymak doğru değildir. Sonuç olarak bir yüklem etrafında oluşturulan dizge için 'yapmak' dolayısıyla 'yapı'; iki yüklem etrafında ayrı ayrı yapılmış dizgeleri bir amaç veya anlam doğrultusunda kurgulamak için 'kullanmak' dolayısıyla 'kullanım' sözcüklerinin benimsenmesi ile cümle tanımına aykırı cümle tasniflerinin ortaya çıkması önlenmiş; var olan cümle tasniflerindeki çelişki giderilmiş olacaktır.

In grammar works term of sentence is defined arround “judgement” concept as considering that it is an order of word or a word group using with a verb declined and it implies a sense, view, adjudication etc. The definition of sentence based on judgement is a correct perspective for sentence. Because a word or a word group can also infer a judgement in sentence according to circumstances. The corner stone which makes we accede an order as a sentences is the predicate. Correspondingly when the sentence is defined in the form “Sentences is the name of syntax format which consists of a predicate and at least one collateral being incidental upon predicate and implies occurrence, making or status”, it will be possible that we see the matter of sentence accourding to structure in a new light which makes we get at the truth. To be accept that a system consisting of two predicate is one sentence is not correct, if the centence composed arround predicate adding collateral parts of sentence isn’t structured part of another predicate. Because analysing parts for either sentence is maked separately. After an occurrence, making or status is to connoted arround a predicate, they could be ordered concatenating with conjunction or punctuation marks or associating a sentences with another sentence thanks to preposition ranking. It is not correct to accept as a compound sentence these systems which consists of apart sentences when it is looked as to structural, altough they complement each other as to mean. As a result it would be counteracted classification of sentence conflicting with sentence defination word of structure namely “to structure” the system formed arround a predicate; adopting word of usage namely “to use” the system formed as apart sentences arround two predicates for an aim or a mean and it would be maked away paradox in sentence classification existing.