ANALYSIS OF DETERMINANT FACTORS OF LIFE EXPECTANCY AT BIRTH IN THE TURKEY: AN ARDL BOUNDS TESTING APPROACH

Abstract

Giriş: Doğumda yaşam beklentisi, bir kişinin doğumundan itibaren ortalama yaşam süresi olarak tanımlanmaktadır. Doğumda yaşam beklentisi bir ülkede ekonomik gelişmişliğin önemli göstergelerinden biridir. Ekonomik gelişme bir yandan sosyal şartların gelişmesini diğer yandan doğumda yaşam beklentisinin artmasını sağlamaktadır. Dünyada son on yıldır doğumda yaşam beklentisinin arttığı görülmektedir. Doğumda yaşam beklentisinin, kamunun sağlık harcamaları, eğitim, çevre kirliliği ve gelir gibi çok sayıda belirleyicisi vardır. Esasında doğumda yaşam beklentisini belirleyen faktörler sağlık sistemi, yaşam tarzıyla ilgili faktörler ve sosyo-ekonomik faktörler olarak üç kategoride incelenmektedir. İlk kategoride sağlık harcamaları ve sağlık sistemiyle ilgili değişkenler yer almaktadır. İkinci kategoride, bireyin sağlık ve beslenme alışkanlığını belirleyen faktörler yer almaktadır. Üçüncü kategoride kişi başına gelir, gelir farklılığı, eğitim seviyesi ve işsizlik düzeyi gibi sosyo-ekonomik faktörler yer almaktadır. Literatürde doğumda yaşam beklentisi konusunda yapılan çalışmalara bakıldığında, Balan ve Jaba (2011), Romanya’da ücretler, hastanedeki yatak sayısı ve doktor sayısı ile doğumda yaşam beklentisi arasında pozitif bir ilişki bulurken; buna karşılık okuma yazma bilmeyen nüfusun oranı ile doğumda yaşam beklentisi arasında negatif bir ilişki bulmuşlardır. Mahumud vd.,(2013), Bangladeş için yaptıkları çalışmada gelirdeki artış ve sağlık harcamalarındaki artışın yaşam beklentisini arttırdığı sonucuna ulaşmışlardır. Sede ve Ohemeng (2015), Nijerya için yaptıkları çalışmada kişi başına gelir, eğitim ve hükümet harcamaları gibi sosyo-ekonomik değişkenlerin yaşam beklentisi üzerinde önemli etkisinin olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Amaç: Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de doğumda yaşam beklentisini belirleyen faktörlerin analiz edilmesidir. Yöntem: Bu amaç doğrultusunda doğumda yaşam beklentisi bağımlı değişken olarak, gıda üretim endeksi, enflasyon oranı, nüfus artış oranı, kişi başına GSYH artışı bağımsız değişken olarak analize katılmıştır. Çalışmada 1975-2013 dönemi ele alınmıştır. Zaman serisi verilerine dayalı ekonometrik analizlerde ele alınan serilerin durağan olmamasından kaynaklanan nedenlerle sahte regresyon sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu durumda serilerin durağan hale getirilmesi gerekmektedir. Serilerin durağanlığının belirlenmesinde Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) birim kök testi kullanılmaktadır. Bu nedenle çalışmada serilerin durağanlığının belirlenmesi amacıyla ilk olarak Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) birim kök testi kullanılmıştır. ADF birim kök testi sonucunda kişi başına GSYH değişkeninin düzey değerinde, diğer değişkenlerin ise birinci farkları alındığında durağan olduğu görülmüştür. Değişkenlerin farklı seviyelerde durağan olmaları nedeniyle çalışmada ARDL sınır testi yöntemi kullanılmıştır. ARDL testi yaklaşımı temel olarak üç aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin bulunup bulunmadığı sınanırken, eş bütünleşme varlığı koşulu altında ikinci ve üçüncü adımlarda ise sırasıyla uzun ve kısa dö- nem elastikiyetleri elde edilir. ARDL sınır testi yöntemi ile uzun dönem ve kısa dönem ilişki analiz edilmiştir. Bulgular ve Sonuç: Uzun dönemde elde edilen sonuçlara göre, gıda üretim endeksinin yaşam beklentisi üzerinde pozitif etkisi olduğu ve katsayının istatistiki olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Enflasyonun ise yaşam beklentisi üzerinde negatif etkisi olduğu ve katsayının istatistiki olarak anlamsız olduğu görülmüştür. Nüfus artışının yaşam beklentisi üzerinde negatif etkisi olduğu ve katsayının istatistiki olarak anlamsız olduğu görülmüştür. Kişi başına GSYH ise yaşam beklentisi üzerinde pozitif etkisi olduğu ve katsayının istatistiki olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Kısa dönemde elde edilen sonuçlara göre, kişi başına GSYH ve gıda üretim endeksinin yaşam beklentisi üzerinde pozitif etkisinin olduğu ve katsayıların istatistiki olarak anlamsız olduğu görülmüştür. Nüfus artış hızı ve enflasyonun ise yaşam beklentisi üzerinde negatif etkisinin olduğu ve katsayıların istatistiki olarak anlamsız olduğu görülmüştür.

Life expectancy is one of the development indicators. The main objective of this study was to determine the impact of food production index, inflation, population growth, GDP per capita growth on life expectancy for Turkey. Time series data is used from 1975 to 2013. For examining the cointegration among the variables Autoregressive distributed (ARDL) lag approach is used. The long run estimated results reveal that food production has positive and significant relationship with life expectancy in Turkey. Inflation and population growth has negative and insignificant relationship with life expectancy. The growth in per capita income has positive and significant relationship with life expectancy in Turkey. The short run result show that inflation and population growth has negative and insignificant relationship with life expectancy in Turkey. But, food production and per capita growth rate has positive and insignificant relationship with life expectancy in Turkey