İSLAM HUKUKUNDA HUDÛD VE ISTILAH EDEBİYATI

Abstract

İnsanların kendi alanlarına hâkimiyeti, liyakati ve ehliyeti biraz da bu kavramları yerine ve uygun şekilde kullanılmalarıyla anlaşılabilir. İslam tarihinde edebi bir tür olarak yazılmış, hudûd, ıstılah ve tanım kitapları bulunmaktadır. Bu eserler özel alanlarında ilgililerine rehberlik etmesi ve ihtisas düzeyinde müstakil bir alanı göstermesi bakımından ilgiyi hak etmektedir. Literatür çalışmaları, kaynaklar ve atıflardan tespit edilen bu eserlerden öncelikle Hanefî mezhebine mensubu müelliflerin tanım konusunda yazdıkları veya fıkıh bahislerine ayrıca yer verdikleri kitaplar tesbit edilmiş, bir kronoloji içerisinde tanıtım ve tahlilleri yapılmıştır. İslam hukuk tarihinde fıkıh ıstılahları ihtiva eden tesbit edebildiğimiz bazı eserler ve müellifleri şu şekildedir: 1. ez-Zinetü fi'l-kelimati'l-islamiyyeti'l-arabiyye/Ahmed b. Hamdan er-Razi (ö. 322/933). 2. Mefâtîhu'l-ulûm/Muhammed b. Ahmed el-Havârizmî (ö. 387/997). Müellif yanlış kullanıldığını düşündüğü ıstılahları tanımladığını kaydetmesi eseri ıstılah kitapları arasında farklı bir yere getirmiştir. 3. Hilyetü'1-fukahâ/ Ahmed b. Faris (ö. 395/1004). Konular taharet, namaz ve buyu bahisleridir. Fıkıh terimlerinin sözlük ve etimotojik açıklamalarını ihtiva etmektedir. 4.el-Hudûd fi'l-usûl/Muhammed b. Hasan İbn Fûrek (ö. 404/1015). Fıkıh ve kelamla ilgili 133 ıstılah bulunmaktadır. 5. Risale fi'l-hudûd/Süleyman b. Halef el-Bâcî, (ö. 474 /1081). Fıkıh usûlü terimlerine dair bir ıstılah kitabıdır. 6.Tılbetu't-tâlibeti fi'l-lügati alâ elfâzi kütübi fıkhi'lhanefîyye/Ömer b. Muhammed en-Nesefî,(ö. 537/1142). Fıkıh terimleri sözlüğüdür. * Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, El-mek: halisdemir2005@mynet.com 200 Halis DEMİR Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/5 Winter 2016 7. Risaletü'l-hudûd/Mes'ud b. Ömer et-Teftâzânî (ö. 792/1390) Kitapta çoğunlukla fıkıh usûlü kavramlarının tanımı yapılmıştır. 8.Târifât/Ali b. Muhammed Cürcânî (ö. 816/ 1413). Alfabetik olarak hazırlanan eserde felsefe, mantık, hadis ve fıkıhta önem arz eden kavramlara yer verilmiştir. 9. el-Hudûd ve'l-ahkâm/Ali b. Muhammed el-Musannifek (ö. 875/1470). 10.Seyfu'l-kudât ale'l-bugât/Muhammed b. Süleyman el-Kâfici (ö. 879/1474). Yargı usûl ve terimleri ihtiva eder. 11.Zübdetü't-ta'rîfât/Ahi Çelebi (ö. 905/1500). Tanımların şemalarla gösterildiği eser dört başlıktan oluşmaktadır: Sarf, nahiv, mantık, beyan (Bu bölümde fıkıh terimleri de açıklanmakatdır). 12. en-Nukâye fî erbaati aşera ilmen/Abdurrrahman b. Kemalüddin es-Suyûtî (ö. 911/1505). Kitabın, Usûl-ü fıkıh bahsinde şu konular bulunmaktadır: Kelam, emir, nehiy, haber, amm, tahsis, mücmel, beyan, nass, zahir, nesh, sünnet, İcmâ, kıyas, istishabu'l-asl, istidlal, müstedil, ictihad, taklid. 13.el-Hudûdu'l-enika ve't-târifâti'-dakika/ Zekeriyya b. Muhammed el-Ensârî (ö. 962/), usûl-i fıkıh ve kelam ilminde kullanılan kavramların bir kısmını ihtiva etmektedir. 14. Resail-i ibn nüceym el-iktisadiyyeti/ Zeynüddîn b. İbrâhîm İbn Nüceym (ö. 970/1563). Risale furû-u fıkıh eserlerine göre tasnif edilmiştir. 15. Enîsu'l-fukahâ fi ta'rifâti'l-elfâzi'l-mütedâvile beyne'l-fukahâ/ Kasım b. Abdullah Ali el-Konevî (ö. 978/1570). Kelimenin sözlük manasını verir. Kelimeyle alakalı ayet ve hadislerden şahit getirir. Sonra şer'i manasını verir. Fıkhî ıstılahlarda dört mezhep imamı arasında ihtilaflı olan konulara da yer verir. 16.et-Tevkif alâ muhimmâti't-teârif/Muhammed Abdurrauf b. Ali el-Münâvî (ö. 1031/1622). Çeşitli ilimlere dair alfabetik terimler sözlüğüdür. 17. Külliyat/Eyyub b. Musa el-Kefevî (ö. 1094/1683) alfabetik olarak hazırlanmıştır. 18. Keşşâf-ı ıstılâhât-ı funûn/Muhammed A'la b. Ali et- Tehânevî (ö. 1158/1745), eserde 3045 terim açıklanmıştır. 19. Alfabetik İslam hukuku ve fıkıh ıstılahları kâmûsu/ Muhammed Hamdi Yazır (ö.1942). 20. Hukuk-ı islâmiyye ve ıstılâhât-ı fıkhiyye kâmûsu/ Ömer Nasuhi Bilmen (ö. 1971). Latin harflerinin kabulünden sonra Türkiye'de İslâm hukuku sahasında kaleme alınmış Mezhepler arası mukayeseli sistematik bir İslâm hukuku eseridir. 21. Vakfa dair yazılan eserlerle vakfiye ve benzeri vesikalarda geçen ıstılah ve tabirler/ Ali Himmet Berki (ö. 1976). 22. el-Kâmûs el-fıkhiyyi luğaten ve ıstılahan/ Sa'di Ebû Ceyb. Kelimenin önce sözlük, sonra ıstılah manasını vermiştir. İslam Hukukunda Hudûd ve Istılah Edebiyatı 201 Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/5 Winter 2016 23. Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü/ Mehmet Erdoğan. Alfabetik olarak hazırlanmıştır.

That people have comprehensive knowledge of their field, qualification and competency could be understood to some extent by using these terms correctly and appropriately. There are hudud, ıstılah and description books written as a literary genre in Islamic history. These works deserve the interest in terms of guiding to those concerned in their own fields and displaying a seperate field at a level of specialization. Out of the literature studies, resources and references, firstly the books that editors who are members of Hanefi sect wrote about description and especially the the books including islamic law were determined, introduced and examined chronologically. In the history of Islamic law, some works having fıqh technical terms and their authors which we have identified are as follows: 1. Ez-Zineti fi'l-kelimati'l-islamiyyeti'l-arabiyye/Ahmed b. Hamdan er-Razi (died- 322/933). 2. Mefâtîhu'l-ulûm/Muhammed b. Ahmed el-Havârizmî (died. 387/997). 3. Hilyetü'1-fukahâ/ Ahmed b. Faris (died. 395/1004). The subjects are taharat (cleanliness) , salât (Prayer),buying and selling. It contains lexical and etymological explanations of Fıqh terms. 4. El-Hudûd fi'l-usûl/Muhammed b. Hasan İbn Fûrek (died. 404/1015). There are 133 technical terms regarding fıqh and kalam. 5. Risale fi'l-hudûd/Süleyman b. Halef el-Bâcî, (died. 474 /1081). 6. Tılbetu't-tâlibeti fi'l-lügati alâ elfâzi kütübi fıkhi'lhanefîyye/Ömer b. Muhammed en-Nesefî,(died. 537/1142). It is a dictionary of technical terms of fıqh. I t begins with taharah and finishes with istihlaf ( designation a successor) and tezkiye (examining reliability of a witness) 7. Risaletü'l-hudûd/Mes'ud b. Ömer et-Teftâzânî (died. 792/1390). Concepts regarding methodology of fıqh are frequently described in the book. 8. Târifât/Ali b. Muhammed Cürcânî (died. 816/ 1413). Important concepts in philosophy, mantık (logic), hadith and fıqh were contained in the work that was prepared alphabetically. 9. el-Hudûd ve'l-ahkâm/Ali b. Muhammed el-Musannifek (died. 875/1470). 10. Seyfu'l-kudât ale'l-bugât/Muhammed b. Süleyman elKâfici (died. 879/1474). It contains jurisdictional procedures and terms. 11. Zübdetü't-ta'rîfât/Ahi Çelebi (died. 905/1500).The work in which definitions were shown by diagrams consists of four headings: Sarf, nahiv, mantık, beyan. (In this section, fıqh terms are also explained. 12. en-Nukâye fî erbaati aşera ilmen/Abdurrrahman b. Kemalüddin es-Suyûtî (died. 911/1505). There are subjects in the section of the methodology of fıqh in the book: Kelam, emir, nehiy, haber, amm, tahsis, mücmel, beyan, nass, zahir, nesh, sünnet, İcmâ, kıyas, istishabu'l-asl, istidlal, müstedil, ictihad, taklid. 13. el-Hudûdu'l-enika ve't-târifâti'-dakika/ Zekeriyya b. Muhammed el-Ensârî (died. 962/). It contains some of the terms used in the methodology of Fıqh and Kelam. 14. Resail-i ibn nüceym el-iktisadiyyeti/ Zeynüddîn b. İbrâhîm İbn Nüceym (died. 970/1563). The work was classified according to works of furû-u fıqh. Furû' (substantive fiqh)15. Enîsu'l-fukahâ fi ta'rifâti'l-elfâzi'l-mütedâvile beyne'l-fukahâ/ Kasım b. Abdullah Ali el-Konevî (died. 978/1570). It gives the lexical meaning of the words, gives evidence from the Koran and hadiths regarding the issue and then the meaning in sharia law. 16. et-Tevkif alâ muhimmâti't-teârif/Muhammed Abdurrauf b. Ali el-Münâvî (died 1031/1622).It is an alphabetical dictionary of technical terms on varied sciences. 17. Külliyat/Eyyub b. Musa el-Kefevî (died. 1094/1683). I was prepared alphabetically. 18. Keşşâf-ı ıstılâhât-ı funûn/Muhammed A'la b. Ali et- Tehânevî (died 1158/1745). 3045 terms were explained. He first explained lexical meanings of scientific subjects and then intellectual and religious aspects. 19. Alfabetik İslam hukuku ve fıkıh ıstılahları kâmûsu( Alphabetical Islamic law and dictionary of fıqıh technical terms)/ Muhammed Hamdi Yazır (died.1942) He cites evidences from the Koran and hadiths while explaining the meanings of words. 20. Hukuk-ı islâmiyye ve ıstılâhât-ı fıkhiyye kâmûsu (The dictionary of technical terms of Islamic law) / Ömer Nasuhi Bilmen (died. 1971). It is a work of systematic, comparative Islamic law which was written after Latin alphabet was accepted in Turkey. 21. The terms and phrases in books on Waqf and in foundation certificate-charter/Ali Himmet Berki (died. 1976). 22. el-Kâmûs el-fıkhiyyi luğaten ve ıstılahan/ Sa'di Ebû Ceyb. The lexical meaning and then technical meanings of words were given. 23. The dictionary of technical terms of Islamic Law and Law/ Mehmet Erdoğan.