Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Tokat'ta Gayrimüslimler

Abstract

Cizye defterleri bir bölgede yaşayan gayri müslim topluluklar hakkında yapılacak araştırmalara temel teşkil edebilecek nitelikte zengin içeriğe sahip kaynaklardır. 19. yüzyılda sahip olduğu gayri müslim nüfus potansiyeli ile dikkat çeken Anadolu kentlerinden birisi olan Tokat'ta ikamet eden gayri müslimlerin, yaşam koşulları, sosyo-ekonomik durumları ve bazı kültürel özellikleri hakkında daha fazla bilgi edinebilmek amacıyla Tokat cizye defterleri değerlendirilmiştir. Defterler bünyesinde yer alan mükelleflerin ekonomik düzeyine işaret eden vergi sınıfları, meslekleri, şahıs isimlerinin yanı sıra oldukça ilginç aile isimleri ve etnik-dini dağılımlar çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Tokat'ın sosyo-ekonomik tarihi üzerine yapılan araştırmalara katkıda bulunabilecek niteliktedir. Bu çalışmada, cizye defterlerinin yanı sıra Tokat'a ait bazı temettuat kayıtları da incelenmiş; Tokat gayri müslimlerinin 19. yüzyıl ortalarındaki yaşamları analiz edilmiştir. Cizye defterleri açısından Tokat'ın gayri müslim nüfusu, ekonomik olarak orta sınıf ve orta sınıfın biraz üzerinde şeklinde nitelenebilir. Bu değerlendirmeyi temettuat kayıtları ile de desteklemek mümkündür. Özellikle Ermeniler hem en kalabalık gayrimüslim nüfusu oluşturmakta hem de bazı Ermeni haneleri şehrin en varlıklı kesimi arasında yer almaktadır. 19.yüzyıl ortalarında Tokat'ta yerleşik olan gayri müslimler neredeyse ekonomik yaşamın her sahasında aktif ve üretkendiler. Genellikle kalabalık bir hane yapılanması sergilemekte Müslümanlarla ortak bir yaşam alanını paylaşmaktaydılar.

Jizya registries have a rich content to be basis for the studies about non-muslim population in a region. Tokat jizya registries have been evaluated for the reason of having more information about life conditions, socio economical statuses, some cultural features of non-muslims who lived in Tokat. In the 19 th century Tokat was one of the Ottoman cities which draws attraction with the potential of non-muslim population. Studies around the taxation classes which point out the economical statuses of the taxpayers who take part in the registries, very interesting family names added to the personal names,etnical and religious distributions, occupational configurations are qualified enough to contribute the studies which are on the base of Tokat's socio-economical history. In this study, besides the jizya registries some temettuat registries has been also reviewed;the lifes of non muslims who were settled in Tokat in the middle of the 19 th century has been analyzed.In the view of Jizyah registries non muslim population of Tokat can be qualified as being consist of middle class and a little over the middle class.It is also possible to support this assessment with temettuat registries. Especially Armenians are both crowded non-muslim population and some Armenian families are amongst the wealthiest part of the city. In the middle of the 19 th century who were settled in Tokat were almost active and productive in every section of economical life. Generally they were showing off a crowded familiy configuration and sharing a mutual area of life with Muslims.