Orta ve Kuzey Anadolu Miyosen-kuvaterner volkanizması ışığında Avrasya-Anadolu levhalarının çarpışması

Orta ve kuzey Anadolu'da gelişen Pliyosen sonrası tektonik deformasyon aktif fay zonları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Anadolu bloğu olarak tanımlanan Kuzey ve Doğu Anadolu fay zonları ile sınırlanan bölgenin iç deformasyon özellikleri ile ilgili ayrıntılı jeolojik, paleomanyetik, jeokronolojik ve jeodezik verilerde son yıllarda önemli bir gelişme gözlenmektedir. Geç Kretase'den Günümüze değin bölgede Neotetis okyanusunun kapanmasından beri gelişen çarpışma sonrası sıkışma süreçlerinin zamanlaması ile ilgili ayrıntılı veriler bulunmamaktadır. Özellikle neotektonik dönem olarak tanımlanan ve bölgesel tektonik rejim değişikliği ile belirlenen Orta Miyosen sonrası dönem ile ilgili veri birikimi önemli eksiklikler içermektedir. Bu eksikliklerin başında Avrasya ve Arap-Afrika kıtaları arasındaki kıta-kıta çarpışması sonrası yakınlaşma ile ilgili yaygın volkanizmamn yaşlandırılması gelmektedir. Bu projenin ana amacını Neotektonik dönemde gelişen tektonizma-volkanizma zamanlamasının kesin verilerle ortaya konması oluşturmaktadır. Proje kapsamında genç volkanizmamn yaygın olarak yer aldığı iki alanda çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. Birinci alan Kuzey Anadolu Fay Zonunun orta kesiminin doğusunda yer alan Niksar ve Reşadiye bölgelerini kapsamaktadır. İkinci alan ise Orta Anadolu'da yaygın bir yayınma sahip olan Sivas havzası içerisinde geniş alanlarda izlenen genelde bazaltik volkam'zma oluşturmaktadır. Niksar havzası Kuzey Anadolu Fay Zonunun doğu segmenti üzerinde yer alır. Güney kenarında 1939 yüzey kırığı, kuzey kenarında ise 1942 yüzey kırığı ile ilişkili, birbirine paralel olmayan iki ana fay ile sınırlanmış olup, genç, sigmoidal bir çek-ayır (pull-apart) havza olarak gelişmiştir. Fay geometrisi DKD kenarda son derece düzensizdir. Bu kenarda Pliyo-Kuvaterner yaşlı genç volkanik kayaçlar havza çökellerini de kesen doğrultu atımlı fay çiftleri boyunca yüzeye ulaşmaktadır. Niksar civarındaki genç volkanik kayaçların izotopsal yaş tayini hassas K-Ar yöntemi ile saptanmış olup, 542±9 bin yıl ile 567+9 bin yıl arasında yaş vermektedir. Ana volkanik kayaç türü bazalt, bazaltik andezit ve daha az oranlarda andezit ve riyodasittir. Jeokimyasal sonuçlar, kıtasal çarpışma bölgelerinde yay gerisinde gelişen doğrultu-atımlı fay zonları boyunca oluşan tipik kalk-alkalen karakter göstermektedir. Daha az oranlarda bulunan alkaliözellikli kayaçlar ise çoğunlukla manto kökenli olup, kuzey-güney yönlü kısalma rejimi altında bulunan kabuktaki yersel boyuna çatlaklar boyunca yüzeye çıkan volkanizmayı işaret etmektedir. Ti-Zr-Sr diyagramındaki göreceli Ti artışı olasılı olarak yaklaşık 10 milyon yıl önce Pontid ve Anatolid plakaları arasında gerçekleşen kıtasal çarpışmanın sonucu olan dalmakta olan levhanın manto tarafından kirletildiğini göstermektedir. Sivas havzası içerisinde ve kenarlarında yaygın yüzeylemeler sunan bazaltik volkanik kayaçların yaşlarının belirlenmesi önem taşımaktadır. Bu amaçla havzanın orta kesiminde yer alan değişik yerlerden (Karapınar, Ortaköy, Yeniçubuk) örnekleme yapılmıştır. Bu yöredeki volkanizmanın yaş aralığı 13-15 My olarak saptanmıştır. Sivas Tersiyer havzasının kuzey kenarında yer alan Karaçayır yöresinde 15My ve Yıldızeli yörelerindeki bazaltik kayaçlardan 46 My yaşı elde edilmiştir. Bu proje kapsamında saptanan ayrıntılı yaş verileri ve tektonik-paleomanyetik amaçlı çalışmaların birlikte değerlendirilmesi bazı önemli sonuçlara ulaşmamıza olanak sağlamaktadır. Orta Anadolu'nun Neojen'deki evrimi, kabuksal kısalma ve Kuzey Anadolu Fayının gelişim zamanlaması konusunun yeniden ele alınması gerekmektedir. Orta Anadolu'da güncel paleomanyetik sonuçlar saatin tersi yönde önemli rotasyonların meydana geldiğini göstermekte olup bu rotasyonları tamamen doğrultu atımlı faylar üzerindeki hareketlerle açıklamak mümkün görünmemektedir.