Sivas’ta Âyân aileleri (1740-1850)

Osmanlı Devleti'nin 17. yüzyıldan itibaren taşradaki otoritesini kaybetmesiyle bölgede idari boşluk oluşmuştur. Anadolu ve Balkanlar'da ortaya çıkan iktidar boşluğu merkezi devletin çıkarlarına da ters düşmüştür. Devletin taşradaki güçsüzlüğü özellikle tarımsal alandan alınan vergilerin toplanmasını zorlaştırmış, mali bunalım ağırlaşmıştır. Bölgeye gönderilen valilerin görevlerini yapmaması nedeniyle devlet asker toplamakta güçlük çekmiştir. Kısacası; Osmanlı Devlet'i merkezi yönetime sık sık baş kaldıran valilerin yerine, mali, askeri ve siyasal konularda iş birliği yapabileceği yerel koşulları iyi bilen, toplumsal, yerel kökenli ailelere yönelmiştir. 17. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan âyân aileleri zamanla güçlenerek, devlete baş kaldıracak kadar siyasi güce ulaşmışlardır.Sivas'ta ortaya çıkan yerel ailelerden başta Zaralı-zâdeler olmak üzere, Selmanoğulları, Kenan-zâdeler, Sarı-zâdeler, Handan-zâdeler, Yörük-zâdeler, Himmet-zâdeler, Müteveli-zâdeler, Hatip-zâdeler, Müfti-zâdeler, Taki-zâdeler vb. ailelerin siyasi, ekonomik, idari, sosyal yönleri çalışmamızın temelini teşkil etmiştir. Giriş kısmında öncelikle Sivas eyaleti üzerinde bir izlenim oluşması amacıyla Sivas'ın jeopolitik konumu, tarihçesi, idari yönetimi ve ekonomisi hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.Birinci bölümde âyân kelimesinin anlamı üzerine geniş bilgi verilirken, Osmanlı Devleti'nde âyânlığın ortaya çıkışı ve tarihsel gelişimi, âyânlığın ortaya çıkışını hazırlayan iç ve dış faktörler, âyânlığın yükseliş ve güç kazanma süreci ve ardından kaldırılması okuyucuya aksettirilmeye çalışılmıştır. Devamında ise Osmanlı Devleti'nde hâkim olan âyânlar ve ileri gelen aileler hakkında kısa bir bilgi verilmiştir.Çalışmanın ikinci bölümünde 18. ve 19. yüzyılın başlarında Sivas'ın ileri gelen aileleri idari yönü ağır basan aileler, dini yönü ağır basan aileler ve ekonomik yönü ağır basan aileler olarak ayrıntılı bir şekilde verilmek istenmiştir. Araştırmanın son bölümünde ise; Sivas'ın ileri gelen ailelerinin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel etkinlikleri ele alınmıştır.Anahtar Kelime: Âyân, Âyân Aileleri, Cezalandırma, Eserler, Sivas, Vakıflar

When the Ottoman State started to lost her authority in the provinces since 17th century occured an administrative empty in the region. The ruling emptiness was an disadvantage for the central state?s aims. The weakness of the state in the provinces made difficult situation for the collection of agricultural taxes and the financial crise heavied. So as not to made the governors their duties in the region, the state made trouble to collect for soldier. In short the Ottoman state turned to social local families who know the local situations well and with which it could agree in financial, military and political issues in spite of the rebellious governors. The Ayan families emerged from the end of the17th centuries on would have power in time and they reached political power as much as they could rebel.The political, economic and administrative aspects of the families emerged in Sivas like Zaralı- zades, Selmanoğuls, Kenan- zades, Hatip- zades, Handan- zades, Yörük- zades, Himmet- zades, Müfti- zades, Taki- zades will ve focus of the study. In the entry part firstly in order to make an image about Sivas province, the geopolitic position, the history, the administrative structure and the economy of Sivas will be explained.At the first chapter of, when giving large information about the meaning of the ?Âyân?, tells to readers about the energing and rising and getting power of Ayans, then collapsing of Ayans. In continuity, some short information about ayan dinasties who were played important roles in the Ottoman Empire will be given.In the second part of the study, the influental families, the administrative families, the families whose religion aspect were heavy and the the families whose economic aspect were heavy tryed to explain with details. At the last part of the study, the economic, social, political and cultural acts of the influental families of Sivas were investigated.Key Words: Âyân, Âyân Families, Punishment, Buildings, Sivas, Waqfs