Fıkıh Usulü

Fıkıh, iyi kavramak ve anlayışlı olmak gibi anlamlara da gelir. Fıkıh, kişinin hak ve sorumluluklarını bilmesidir. Müslümanın, Allah’ın rızasına uygun ibadet neşesi içerisinde hayatını sürdürebilmesi için fıkıh ilminin bazı konularını mutlaka öğrenmesi gerekir. Fıkıh, kişinin bütün hayatını kuşatır. Fıkıh ilminin ihtiyaç duyduğu ilimlerden biri usûl ilmidir. Bu kitabın konusu fıkıh usûlüdür. Fıkıh usulü gelenek de ifade eder. Kitap bu anlamda geleneğin taşıyıcısıdır. Bize rehberlik eden seleflerimize minnettarım. Kitap fıkıh usulü yazım yöntemleri olan Fukaha, Mütekellim veya Memzuc metod yöntemlerine uymamaktadır. Esas aldığımız eserler de bu şekildedir. Kaynak ve rehber eserler İlahiyat Fakültelerinde okutulduğu için, biz de bu şekilde yazmamız gerektiğini düşündük. Bizi Fıkıh geleneğimiz ile tanıştıran, heyecanımızı artıran kıymetli hocalarımızdan hiç olmazsa bazılarını hayırla yad etmeliyiz. Prof. Dr. Hamza Aktan Hocamı rahmetle yad ediyorum. İfadelerde itinası, dikkati, incelikli tespitleri tekrar ve yeniden yazma heyecanımın kaynaklarından en önemlisidir. Okuduğu her cümleyi yeniden düşünmesi, bu metinlere yeniden sorular sorması, çok iyi bildiği konularda bile farklı okumalar yapması örnek alınacak yönlerinden sadece bir kaçıdır. Prof. Dr. İbrahim Kâfi Dönmez hocamın tercüme ettiği Fıkıh Usulü kitabı çeşitli ilimleri kuşatan fıkıh ilmini sevmemize, dahası önemini fark etmemize sebep oldu. Buna hocamın zarif duruşu da eklenince. Klasik eserleri okumayı ihya eden hocalarımızdan birisi olarak Prof. Dr. Orhan Çeker hocamızı hayırla yad ediyorum. Fıkıh Usulü İlahiyat ilimleri arasında saygın bir yere sahiptir. Böylesi zor, kıymetli ve sürekli yenilenmesi gereken bir ilim dalında bana yazma görevi veren kıymetli insanlar var. Bunlara teşekkür ediyorum: Prof. Dr. Sabri Erturhan hocamız, Prof. Dr. Savaş Kocabaş Kardeşim ve Doç. Dr. Adem Çiftçi kardeşim. Kapalı ifadeleri veya yazım hatalarına dikkat çeken birer itinalı okuyucu olan öğrencilerime teşekkür ederim. Kitabın geneli hakkında ifade, muhteva ve üslup hatalarını bildiren Hocam Prof. Dr. Sabri Erturhan’a ve arkadaşım Prof. Dr. Savaş Kocabaş’a teşekkür ederim. Teşekkür edilmesi gereken bir kesim de bu dersin öğrencileri. Bunların sabırlı, hevesli ve heyecanlı takipleri sayesinde kitabın yeni baskısına ulaşıldı. Allaha hamd olsun. Günün farklı saatlerinde yer alan bu dersi sabırla takip ettiler. Konuları açık yüreklilikle takib eden bu insanlar konuların belki kâğıda aktaramamış olsak da zihnimizde olgunlaşmasına sebep oldular. Bir teşekkür de kitabın basımını üstlenen Sivas Cumhuriyet Üniversitesi yetkilileri ve diğer çalışanlara. İlitam programının her geçen gün daha nitelikli hizmet vermesine dair sürekli gayret ediyorlar. Bu kitapta, kavramlar, tanımlar ve örnekler üzerinde durulmuştur. Fakat konuların ayrıntısına girilmemiştir. Kitap fıkıh usûlüne giriş mahiyetindedir. Bu düşünülerek ihtiyaç hissedilirse ileri okumalar için ünite sonlarında makaleler önerilmiştir. Konularla ilgili de az örnek verdik. Açıklamaya veya konunun anlaşılmasına yardımcı olacak kavram haritaları, şemalar veya şekiller ekleme düşündük, hatta hazırlık yaptık. İki sebeple bunları kitaba almadık: Kitabın sayfa adedini artırmak ve ek külfet getirecekti. Önsöz Önsöz 8 FIKIH USÛLÜ Sayfa sayısının artması okuma azmini zorlayıcı olabilirdi. Bu sebeple konuları yazarken olabildiğince tekrara düşmemeye çalıştık: Cümlede, paragrafta, aynı başlık içerisinde kelimeleri seçerken de tasarruf yoluna gittik. Kitap ele aldığımız konular itibarı ile bütün olduğuna göre okuyucu söylenenlerden hareketle birikimi sebebi ile söylenmeyenleri de rahatlıkla anlayabilir. Kitapta bazı yenilikler düşünüldü. Bazen başlığın can alıcı kısmını yazdık, konuda geçecek olan bilgi cümlenin devamı gibi verildi. Benzeri tasarruf noktalama işaretleri ile de yapılmıştır. Kitap muhtasar metin olarak düşünüldüğü için ilgili fıkıh usulü kitaplarındaki bazı bilgiler alt başlıklar şeklinde sistemli şekilde verilmedi. Ya da temel eserlerde başlık halinde ifade edilen kimi konulara hatırlatma kabilinden bir iki cümle ile temas edildi. Genel olarak kimi eserlerde konuyla ilgili eser ve yazar kısa isimlerle ifade edilmekte. Mesela Sivâsî’nin müellif ismi olarak, Feth kitap ismi olarak verilmesi yeterli görülebilmektedir. Oysa Sivâsî ismiyle kayıtlı çeşitli müellifler vardır. Aynı şekilde Feth kelimesiyle başlayan çeşitli müelliflere ait eserler de vardır. Bu durumda müellifin adı, baba adı, lakabı, bazen mezhebi, vefat tarihi ve eserin adı verilmelidir: Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî (ö. 861/1457). Eseri de Fethu’l-Kadîr adını taşımaktadır. Bu konuya dikkat çeken Prof. Dr. İbrahim Çalışkan hocamızı rahmetle anarım. İlahiyat Fakültelerinde okutulan ders kitapları kaynak gösterildi. Hocam Prof. Dr. Abdullah Kahraman’ın Fıkıh Usûlü, tablo, şema ve açıklamalı örnekleri ile farklı seviyede okuyucuya hitap eden bir eserdir. Emektar hocamız Prof. Dr. Fahrettin Atar’ın Fıkıh Usûlü, ilgili konularını geniş ele alan Türkçe eserdir. Prof. Dr. Zekiyyüddin Şa’bân’ın İslâm Hukuk İlminin Esasları isimli eseri konuların tahlili ve mezhepler arası farklı içtihatları izahı bakımından önemlidir. Bölüm sonlarındaki kaynakça ve ileri okumalar için eklenen makale isimleri okuyuculara hatırlatmadır. Konulara temel bilgilere aşina okuyucu, bu makaleler ile de İslam hukukunun dinamizmine dair yeni çalışmalardan haberdar olacaktır. Konunun güncel çalışmalar ile sürdürüldüğünü de görecektir. Kelime, isim ve kavramların yazılmasında Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi yazımı esas alındı. Bu kitabı kaleme alırken karşılaştığımız bir zorluk da bazı örneklerdir. Kimi konularda örnekler yeniden yazılmalıdır. Bu durumda ise kavramlarla özdeş hale gelmiş örnekler yerine yenileri eklendiği ya da yeni örneklerle değiştirildiğinde ya da kaynak eserlere aşinalık kaybolacak, ya da okuyucu tarihte yaşanmış kimi konuları içinde bulunduğu zaman, mekan, çağ veya şartlar ışığında dünü değerlendirmek zorunda bırakılacaktı. Elinizdeki Fıkıh Usûlü kitabı siz okuyucularımızın tenkit ve uyarıları sonucu daha faydalı hale gelecektir. Gayret bizdendir; Muvaffakiyet Allah’dandır