Hukuki pozitivizmde yarar ilkesi ve Jeremy Bentham

Öncelikle belirtmemiz gerekir ki, Jeremy Bentham Batı felsefe geleneğinin önemli filozoflarından birisidir ve rasyonel yararcılığın kurucusu olarak görülür. Bu çalışmada, onun felsefesinin özgünlüğü ve ahlaki, hukuki sorunlara önerdiği yarar temelli çözüm önerilerinin hukuki pozitivizm içerisindeki yeri ve önemi irdelenmeye çalışılmıştır. Bentham'ın ahlak teorisinin öne çıkan belirleyicisi hazcı felsefedir. Ancak bu yeni bir öğreti değildir. Hazcı öğretinin tarihsel kökenleri Antikçağa kadar uzanmaktadır. Bu görüş, Antikçağda özellikle Aristippos ve Epikuros gibi filozoflar tarafından öne sürülürken, Yeniçağda Hobbes benci hazcılığı savunmuştur. Britanya ahlak felsefesinin önemli isimleri olan Hutcheson ve Hume yararcı görüşe temel olacak düşünceler öne sürmüşlerdir. İngiltere'de yararcılığı ilk savunan isimler ise Hartley, Brown ve Paley gibi teolojik yararcılar olmuştur. Yararcı teorinin Fransa'daki temsilcisi Helvetius iken, İtalya'da ise Beccaria, özellikle ceza hukukunda yararcı görüşler etrafında teorisini oluşturmuştur. Bentham, davranışların ahlaki iyiliğini ve doğruluğunu eylemin doğurduğu yarara bağlamıştır. Ona göre, birey, ahlaki eylemlerinde hazza yaklaşarak ve acıdan kaçınarak en büyük mutluluğa ulaşmayı amaçlar. Bentham, toplumsal düzeni ve işleyişi de bu ilke etrafında oluşturmuştur. O, hazcı ve yararcı ahlak felsefesinde özgünlüğü tartışılsa da, bu öğretiye farklı bir çehre kazandırmıştır. Ahlak ve hukuk görüşleriyle bağlantılı olan siyaset teorisi de en çok sayıda insanın en çok mutluluğunu sağlamayı hedeflemektedir. Bentham, bu amaç etrafında otoriter bir hükümet şeklini benimsemiştir. O, özgürlüğü, güvenlik unsurunun altında ele alması ile liberal gelenekten ayrılmıştır. Bentham özellikle İngiliz analitik ve iradeci pozitivizmi ve hukuk felsefesi için önemli bir isimdir. Hukuki sorunlara bilimsel tarzda yaklaşmış olan Bentham, adalet, sözleşme, doğal haklar gibi hukuk biliminin ve felsefesinin köklü kurumlarına/kavramlarına eleştiriler yönelmiştir. Bentham, hukuki pozitivizm içerisinde yer almasına rağmen, mevcut hukuku eleştirmiştir. Eleştirel ve reformist tavrını hem ahlaka hem de hukuka uygulamıştır. Köklü yöntemsel ve yasal değişikler onun felsefesinin ana prensiplerindendir. Bentham'ı yasal reformlara yönelten asıl sebep, İngiltere toplumunun mevcut durumunun işlevsizliği, düzensizliği ve köhneliğidir. Toplumsal düzeni yeniden sağlamak isteyen Bentham, başta ceza hukuku olmak üzere, hukukun tüm dallarına yararcı temelli yasalaştırma faaliyetini uygulamıştır. Aslında Bentham, cezayı sonuçları ve özü itibariyle saldırgan ve acı kaynağı bir eylem olarak görmekle birlikte, daha yüksek sayıda kişinin daha büyük mutluluğu için belirli şartlar altında kabul etmiştir. Ceza kuramı ve bu kuram paralelinde geliştirdiği Panoptikon (hapishane tasarısı), bireyleri toplumun lehine dönüştürmek ve ıslah etmek için en önemli öğelerdir. Anahtar Sözcükler: Bentham, Haz, Acı, Yarar, Hukuki Pozitivizm.

First and foremost, it is worthy of note that Jeremy Bentham is one of the most important philosophers of Western tradition, and has been regarded as the founding father of rational utilitarianism. In this study, it is tried to research thoroughly his originality about philosophy of moral and law, his principal and utilitarian suggestions to solve problems about philosophy of law, and his importance for legal positivism. The determinative element in Bentham's moral theory is hedonist philosophy. Nevertheless, it is not a new theory. The historical foundations of Hedonism can be traced to the Ancient culture. In Antiquity, Hedonism was represented by Aristippos and Epicuros, and in modern ages, by Hobbes. Hobbes was an advocate of egoistic hedonism. Hutcheson and Hume, prominent figures of moral philosophy in Britain, put forth ideas which could be a foundation for utilitarianism. As for England, first followers of utilitarianism were theological utilitarian philosophers, for example Hartley, Brown and Paley. Helvetius was one of the most important utilitarian thinkers in France, and also Beccaria, especially based his utilitarian thoughts on criminal law, in Italy. Bentham links moral goodness and rightness of action to utility that arises in practice. According to him, individual aims to achieve the greatest happiness by way of the desire to enjoy pleasure and prevent pain. Bentham based his moral theory and philosophy of law on this essential principle. In this basis, he also constitutes social order and process on this utilitarian principle. Although the originality of Bentham in moral philosophy has been controversial issue for scholars, Bentham made utilitarian moral philosophy valuable and gave a different dimension to it. His political theory which is linked in his philosophy of moral and law aimed the greatest happiness for greatest number of people. Bentham adopted authoritarian government which is based on this notion. Bentham's philosophy is of paramount importance for the English Analytical School of Jurisprudence and the legal positivist tradition. Bentham used a scientific method of approach to the solution of legal problems, expressed criticism of fundamental concepts and agencies of jurisprudence such as justice, contract, natural rights, etc. Although his name has been included in the classical legal positivists, he intended to criticize existing legal systems. He approached both moral philosophy and philosophy of law in a critical, and also reformist, manner. Radical methodological changes and the law reforms were the key features of his philosophy. Non-functional and disorder society in England was the leading cause of the law reforms of Bentham. Bentham who intended to restore social order implemented the utilitarian point of view notably to enact a new criminal law. He also applied this utilitarian-based method to all branches of law. Actually, he counted punishment as aggressive action which is the source of pain in essence. Nevertheless, he accepted it, under certain circumstances, for the greatest happiness for greatest number of people. His penal theory and The Panoptican (an architectural design for a prison) which he developed within the frame of penal theory are essential elements in order that individuals change to become better persons and rehabilitate for the benefit of society. Key Words: Bentham, Pleasure, Pain, Utility, Legal Positivism.