Ebu İshak Zahid es-Saffar’ın Kelam yöntemi

Ebu İshak Zahid es-Saffar, Hanefi-Mâtüridi kelam anlayışının önemli bir temsilcisidir. O,Matüridiliğin ortaya çıktığı sosyokültürel çevre olan Maveraünnehir bölgesinin Buhara şehrinde, 450/1058 yılında doğmuş, öğrenimini burada tamamlamış, Merv şehrine sürgüne gönderilinceye kadar Hanefi alimlerinin reisliği görevini yürütmüş ve sürgün dönüşü bu şehirde 534/1139 yılında vefat etmiştir. Bu çalışma, onun kelam yöntemini belirlemeyi amaçlamaktadır. Giriş bölümünde; araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi ve kaynakları hakkında bilgi verilmiştir. Araştırmada şahıs üzerinde derinleşme adı verilen bir yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemde, kişi üzerinde derinleşilerek onun görüş ve düşünceleri, sosyokültürel etkenler dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Belirtilen yöntemin uygulanabilmesi amacıyla birinci bölümde Saffar'ın yaşamını sürdürdüğü Maverâünnehir bölgesinin V. ve VI. (XI.-XII.) yüzyıllardaki siyasi, sosyoekonomik ve ilmi durumu ile bölgede varlık gösteren din, mezhep ve felsefi akımların etkinlikleri tespit edilmiştir. İkinci bölümünde; onun hayatı, ilmi kişiliği, eserleri ve atıf yaptığı kaynaklar ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Üçüncü bölümde; Saffar'ın kelam yöntemi belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için onun günümüze ulaşan Telhisü'l-edille li-kavaidi't-tevhid ve Risale fi'l-kelam adlı kelam eserleri tahlil edilerek öncelikle itikadi konularda akla değer vermeyi ve gerektiğinde fikri tartışmalara girmeyi savunan kelam ilmine bakışı ve kelam müdafaası tespit edilmiştir. Daha sonra bilgi teorisi kapsamına giren bilginin tanımı, imkanı, kaynakları ve bilgi türleri hakkındaki görüşleri ile savunduğu ve eleştirdiği bilgi anlayışları belirlenmiştir. Ayrıca onun kelam yöntemini ortaya koyabilmek adına aklın ve naklin bilgisel değeri konusuna bakışı ele alınmıştır. Çünkü bu husus, mütekellimlerin ve İslam mezheplerinin yöntemlerinde belirleyicidir. Son olarak görüşlerini temellendirirken ve savunurken Saffar'ın kullandığı istidlal türleri belirlenmiş ve örneklerle tanıtılmıştır. Anahtar Sözcükler: Ebu İshak İbrahim b. İsmail Zahid es-Saffar el-Buhari, Telhisü'l-edille li-kavaidi't-tevhid, Kelam Metodu, Kelam Müdafaası, Bilgi Teorisi, Akıl-Nakil İlişkisi, Matüridilik.

Abu Ishaq Zahid al-Saffar is one of the important representatives of the Kalam thought of the Hanafi-Maturidi School. He was born in A.H. 450/ C.E. 1058 in Bukhara that is one of the city of Transoxiana/Mawara al-nahr where Maturidi School has been emerged around this socio-cultural environment. He completed his education and served as a leader of the Hanafite scholars there until he was exiled to the city of Marv. Upon his return from exile, he passed away in Bukhara in A.H. 534/ C.E. 1139. The present study aims to determine his method in Kalam. The introduction outlines the subject, significance, purpose, method and sources of the research. In this study, it was employed a method that focuses on a person in which he/she is examined with his/her views and thoughts by taking into account his/her socio-cultural factors. By doing this, the first chapter of this study deals with the political, socio-economic and scientific situation in Transoxiana, and the activities of diverse religions, sects and philosophical schools in this region in A.H. V-VI/C.E. XI-XII. In the second chapter, it studies al-Saffar's life, scientific personality, works as well as the sources that he made references to in his works in detail.In the third chapter, the kalam method of al-Saffar has been tried to be determined. For this purpose, it analyzes his extant works, Talkhis al-adilla li-qawaid al-tawhid and Risalah fi al-kalam and elaborates first at his defense of the Kalam that gives a great importance to reason (aql) and to intellectual debates, if necessary, in theological issues. Then it explores his theory of knowledge with his ideas on the definition, possibility, sources and types of knowledge, and the epistemological understandings he defensed or criticised. Furthermore, to determine his Kalam method, it evaluates his approach towards the value of aql and naql (Qur'an-Hadith) as sources of knowledge. Since this issue is a distinctive tool for unveiling the kal?m methods of different mutakallims and Muslim sects. Finally, it finds out the types of istidlal, meaning inference of one thing from the other that he used when he argues and defends his views, and illustrates with examples. Key Words : Abu Ishaq Ibrahim b. Ismail Zahid al-Saffar al-Bukhari, Talkhis al-adilla li-qawaid al-tawhid, Method of the Kalam, Defense of the Kalam, Theory of knowledge, Aql-Naql, Maturidism.