FİRDEVSÎ’NİN ŞÂHNÂME’SİNDE VE MİNYATÜRLÜ NÜSHALARINDA İŞLENEN ÇALGILAR

Abstract

Her bir toplumun oluşturduğu kültürün önemli temellerinden biri de musiki sanatıdır. Toplumun tarih boyunca yaşantıları ve geçirdiği süreci, kültüründe yansıtıldığı gibi musikisinde de yansıtılmıştır. Tarih boyunca toplumda gerçekleşen insanî ve doğal etkenlerden dolayı musiki sanatı da etkilenerek musikinin “toplumdaki yeri ve işlevi”, “melodi ve ezgileri”, “nazariyatı” ve “felsefesi” gibi birçok hususta değişikliklere maruz kalmıştır. Bu hususlardan biri de çalgılardır. Çalgılar ile ilgili araştırmalar üç temel kaynak üzerinde yapılarak şu şekilde sıralanabilir: çalgının kendisi, çalgılar hakkında aktarılan yazılar ve çalgıların görselleri. Çalgılar, yapı itibarı ile daha çok doğal maddelerden üretildiği için zamanla çürümeye maruz kalarak yok olmuştur. Dolayısıyla eski zamanlara ait birçok çalgı günümüze ulaşamamıştır. Yazılı kaynaklarda ise bazen çalgıların yapısıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Görsel kaynaklar da en önemlisi elimize ulaşan minyatürlerdir. İslâmiyet’ten sonra İran’ın çeşitli tarihî dönemlerinde kullanılan birçok çalgının ismini de Firdevsî’nin Şâhnâmesi gibi dönem kaynaklarından öğrenmekteyiz. Bu konuda elimize ulaşan en önemlilerinden biri Abdülkâdir-i Merâgî’nin (ö. 838/1435) Câmiu’l-elhân adlı eseridir. Merâgî, çalgıları yapı ve seslendirmeleri bakımından sınıflandırarak çalgıların yapısı ve ölçülerine ilişkin kısa bilgiler vermiştir. Çalgıların görsel kaynağı olan minyatürler konusunda ise, Şâhnâme’nin özellikle 15. yy’da yapılmış minyatürlü nüshalarından bahsedilebilir. Bu çalışmamızda, Merâgî’nin Câmiu’l-elhân’ında çalgılarla ilgili aktardığı bilgilerin ışığında Şâhnâme’nin minyatürlü nüshalarında resmedilen çalgıların isimleri, yapıları ve ölçüleri tesbit edilecektir