Genel İş Koşullarının Yürürlük Denetimi
Abstract
Borçlar Hukuku’nun temel prensiplerinden olan sözleşme özgürlüğü ilkesi zaman içerisinde
yaşanan ekonomik ve sosyal gelişmelerle birlikte değişime uğramıştır. Temelde kişilerin
sözleşme yapıp yapmama, sözleşmenin karşı tarafını ya da içeriğini dilediği gibi belirleme
şeklinde özgürlüklere sahip olmasına dayanan bu ilke günümüzde tam anlamıyla
uygulanamaz hale gelmiştir. Özellikle ekonomik gücü elinde bulunduran sözleşme taraflarının
içeriğini kendilerinin belirlediği tek tip sözleşmeleri birçok kişiden oluşan kitlelere
uygulamayı tercih etmesiyle temel prensiplerden uzaklaşan bir sözleşme yapma sürecinin
ortaya çıktığı ifade edilebilir.
Bireysel sözleşmelerin yerini genel işlem koşullarına bırakması biçiminde ilerleyen süreç
çalışma ilişkilerini de etkilemiş, işverenler tarafından tek tip iş sözleşmelerinin kullanılması
yaygınlaşmıştır. Genel işlem koşullarının İş Hukuku’na yansıması olarak nitelendirilen genel
iş koşulları, standart iş sözleşmelerinin yanı sıra iç yönetmelikler şeklinde de karşımıza
çıkmaktadır. İlaveten işverenin genel vaatlerinin ve işyeri uygulamalarının da genel işlem
koşulu sayılıp sayılmayacakları tartışmalıdır.
Genel iş koşulları ile ilgili tartışmalı hususlardan bir diğeri de Türk Borçlar Kanunu md. 20 –
25 hükümleri gereği ilgili düzenlemelerin yürürlük, yorum ve içerik denetimlerine tabi olup
olmayacaklarıdır. Sözleşmeler tarafların karşılıklı ve birbirlerine uyan beyanlarıyla
kurulmaktadır. Dolayısıyla hem sözleşmenin kuruluşunda hem de sözleşmenin içeriğinde
taraf iradelerinin birbirine uygunluğu önem arz etmektedir. Genel işlem koşullarının bu
çerçevede sözleşme içeriğine dahil edilmesi tarafların iradelerinin tam olarak ortaya
konulmasıyla gerçekleşebilecektir. Buna yönelik incelemeler ise yürürlük denetimi olarak
adlandırılmaktadır. Türk Borçlar Kanunu md. 21 – 22 hükümleri gereğince yapılan yürürlük
denetiminde genel işlem koşullarının sözleşme içeriğine dahil edilmesi adına sözleşmenin
karşı tarafına açıkça bilgi verilmesi ve ilgili tarafın koşulların içeriğini öğrenme imkanına
sahip olması aranmaktadır. Eğer ilgili koşullar karşı tarafça kabul edilmişse sözleşme
içeriğine dahil olacaktır. Bu noktada çalışmamızda amacımız ilk olarak genel işlem
koşullarının unsurları bakımından genel iş koşullarını incelemektir. Devamında ise genel iş
koşullarının uygulamadaki örnekleri değerlendirilerek ilgili koşulların yürürlük denetimine
ilişkin detaylar açıklanmaya çalışılacaktır.