Genel İş Koşullarının Yürürlük Denetimi

Abstract

Borçlar Hukuku’nun temel prensiplerinden olan sözleşme özgürlüğü ilkesi zaman içerisinde yaşanan ekonomik ve sosyal gelişmelerle birlikte değişime uğramıştır. Temelde kişilerin sözleşme yapıp yapmama, sözleşmenin karşı tarafını ya da içeriğini dilediği gibi belirleme şeklinde özgürlüklere sahip olmasına dayanan bu ilke günümüzde tam anlamıyla uygulanamaz hale gelmiştir. Özellikle ekonomik gücü elinde bulunduran sözleşme taraflarının içeriğini kendilerinin belirlediği tek tip sözleşmeleri birçok kişiden oluşan kitlelere uygulamayı tercih etmesiyle temel prensiplerden uzaklaşan bir sözleşme yapma sürecinin ortaya çıktığı ifade edilebilir. Bireysel sözleşmelerin yerini genel işlem koşullarına bırakması biçiminde ilerleyen süreç çalışma ilişkilerini de etkilemiş, işverenler tarafından tek tip iş sözleşmelerinin kullanılması yaygınlaşmıştır. Genel işlem koşullarının İş Hukuku’na yansıması olarak nitelendirilen genel iş koşulları, standart iş sözleşmelerinin yanı sıra iç yönetmelikler şeklinde de karşımıza çıkmaktadır. İlaveten işverenin genel vaatlerinin ve işyeri uygulamalarının da genel işlem koşulu sayılıp sayılmayacakları tartışmalıdır. Genel iş koşulları ile ilgili tartışmalı hususlardan bir diğeri de Türk Borçlar Kanunu md. 20 – 25 hükümleri gereği ilgili düzenlemelerin yürürlük, yorum ve içerik denetimlerine tabi olup olmayacaklarıdır. Sözleşmeler tarafların karşılıklı ve birbirlerine uyan beyanlarıyla kurulmaktadır. Dolayısıyla hem sözleşmenin kuruluşunda hem de sözleşmenin içeriğinde taraf iradelerinin birbirine uygunluğu önem arz etmektedir. Genel işlem koşullarının bu çerçevede sözleşme içeriğine dahil edilmesi tarafların iradelerinin tam olarak ortaya konulmasıyla gerçekleşebilecektir. Buna yönelik incelemeler ise yürürlük denetimi olarak adlandırılmaktadır. Türk Borçlar Kanunu md. 21 – 22 hükümleri gereğince yapılan yürürlük denetiminde genel işlem koşullarının sözleşme içeriğine dahil edilmesi adına sözleşmenin karşı tarafına açıkça bilgi verilmesi ve ilgili tarafın koşulların içeriğini öğrenme imkanına sahip olması aranmaktadır. Eğer ilgili koşullar karşı tarafça kabul edilmişse sözleşme içeriğine dahil olacaktır. Bu noktada çalışmamızda amacımız ilk olarak genel işlem koşullarının unsurları bakımından genel iş koşullarını incelemektir. Devamında ise genel iş koşullarının uygulamadaki örnekleri değerlendirilerek ilgili koşulların yürürlük denetimine ilişkin detaylar açıklanmaya çalışılacaktır.